Атом электр стансасы – атом ядроларын бөлшектеу арқылы жылу энергиясын электр энергиясына айналдыратын станса. Ядролық реакторда уран немесе плутоний сияқты радиоактивті материалдардың ядролары бөлініп, нәтижесінде үлкен көлемде жылу бөлінеді.
АЭС атмосфераға парниктік газдарды көп мөлшерде шығармайды, сондықтан экологиялық таза энергия көзі. Көмір немесе газ сияқты дәстүрлі энергия көздеріне қарағанда климатқа аз әсер етеді.
Бір ядролық реактордан алынатын энергия өте көп. Уранның шағын мөлшері үлкен көлемде электр энергиясын өндіре алады. Атом стансалары ұзақмерзімді және тұрақты электр энергиясымен қамтамасыз етеді. Бұл жаңартылатын энергия көздеріне тәуелділікті азайтуға мүмкіндік береді.
Атом энергиясының дамуы ХХ ғасырдың ортасында басталды. Ядролық физика саласындағы ғылыми жетістіктер мен екінші дүниежүзілік соғыс кезінде ядролық қару жасаудың нәтижесінде ядролық технологиялар пайда болды. Бірақ соғыс аяқталғаннан кейін ядролық энергияны бейбіт мақсатта пайдалану басталды.
Әлемдегі алғашқы коммерциялық АЭС 1954 жылы КСРО-да Обнинск қаласында салынды. Бұл станса электр энергиясын өндіру үшін пайдаланылған алғашқы ядролық станса болып саналады. Содан бері ядролық энергетика бүкіл әлем бойынша кең тарала бастады.
АЭС-ті белсенді пайдаланатын елдерге тоқталсақ, АҚШ – әлемдегі ең ірі атом энергиясын өндіруші мемлекеттердің бірі. АҚШ-та 90-нан астам атом электр стансасы жұмыс істейді. Бұл елдің жалпы электр энергиясының шамамен 20 пайызы АЭС арқылы өндіріледі.
Жапониядағы «Касивадзаки-Карива АЭС» – әлемдегі ең ірі атом электр стансасы. Станса 9 ядролық реактордан тұрады. Жалпы қуаттылығы – шамамен 8 000 МВт. Станса Жапонияның Ниигата префектурасында орналасқан.Канададағы «Брюс» атом электр стансасының қуаты – шамамен 6 400 МВт. Станса Канададағы электр энергиясының үлкен бөлігін қамтамасыз етеді.
«Запорожье АЭС» Украинадағы және Еуропадағы ең ірі атом электр стансасы және жалпы қуаты 6 000 МВт-ты құрайды.
Сондай-ақ Франциядағы «Гравелин АЭС» – елдегі ең ірі атом электр стансаларының бірі. Францияда электр энергиясының 70 пайыздан астамы атом электр стансаларынан өндіріледі. Бұл Францияның жаңартылатын энергия көздеріне тәуелділігін азайтуға және көміртегі шығарындыларын төмендетуге мүмкіндік береді.
Ресей де ядролық энергетика саласында алдыңғы қатарлы елдердің санатында. Ресейде шамамен 40-қа жуық АЭС жұмыс істейді және елдің электр энергиясының шамамен 20 пайызын қамтамасыз етеді. Ресей ядролық энергетиканы дамыту мен шетелдерге экспорттауда белсенділік танытып келеді.
Қытай соңғы онжылдықта ядролық энергетикаға үлкен инвестиция құйып, АЭС саласындағы әлемдік көшбасшы елдер қатарына қосылды. Қазіргі уақытта Қытайда 50-ден аса ядролық реактор жұмыс істейді және тағы да көптеген реактор құрылыс сатысында.
Оңтүстік Корея да ядролық энергетиканы белсенді пайдаланады. Елде 24 ядролық реактор жұмыс істейді және электр энергиясының шамамен 30 пайызын өндіреді.
Әлемде АЭС-тен бас тартқан елдер де аз емес. Мәселен, Германия 2011 жылы Фукусима апатынан кейін ядролық энергиядан бас тарту туралы шешім қабылдады. Бұл шешім елдегі барлық атом электр стансаларын 2022 жылға дейін кезең-кезеңімен жабуды қарастырды. Қазіргі уақытта Германия жаңартылатын энергия көздеріне көбірек көңіл бөлуде.
Италия 1986 жылғы Чернобыль апатынан кейін АЭС-терден толық бас тартты. Елде 1987 жылы өткізілген референдумнан кейін атом электр стансалары жабылды. Италия қазір негізінен газ және жаңартылатын энергия көздерін пайдаланады.
Швеция ұзақ уақыт бойы АЭС-терді белсенді түрде пайдаланса да соңғы жылдары атом энергетикасынан біртіндеп бас тартуды көздеуде. Елдегі бірнеше атом реакторы жабылып, жаңартылатын энергия көздеріне ауысу процесі басталды.
Швейцария да атом энергетикасынан бас тарту туралы шешім қабылдаған елдердің бірі. 2017 жылы өткізілген референдумнан кейін ел біртіндеп АЭС-терді жабуға кірісті. Швейцария да жаңартылатын энергия көздеріне басымдық беріп келеді.
Атом электр стансалары қазіргі заманғы энергетика саласындағы маңызды технология болып қала бермек. Алайда қауіпсіздік мәселелері мен радиоактивті қалдықтарды сақтау проблемаларына байланысты көптеген ел атом энергетикасынан бас тартуды таңдады.
Ядролық энергетика саласындағы жаңа технологиялар қауіпсіздік пен тиімділік деңгейін арттыруда. Сондықтан бұл саладағы даму болашақта жаңа мүмкіндіктерге жол ашуы мүмкін.
Айжан ӨЗБЕКОВА
arainfo.kz
