Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың биылғы жылғы халыққа Жолдауы еліміз үшін аса маңызды мәселенің өзегін ашып отыр. Халықтың тұрмыс-жағдайын жақсарту, әлеуметтік әл-ауқатын көтеру экономика саласын дамытумен тығыз байланысты. Экономикасы тұрақты дамитын мемлекет қана дүние жүзіндегі алдыңғы қатарлы өркендеген елдермен терезесі тең болып, иықтаса алады.
Қазіргі күндері халық шаруашылығының барлық саласын: өнеркәсіпті, ауылшаруашылығын, тіпті ғылымды-білімді, медицинаны, мәдениетті, қарапайым үй тұрмысындағы жағдайды ілгерілетуге қажетті жана энергия көзі мұқтаждығы туындап отыр. Президент уақыты келгенде осы көкейкесті мәселені тап басып, «Қазір әлемде энергия тапшылығы күшейіп барады. Елімізге сенімді және экологиялық таза қуат көздері аса қажет. Сондықтан біз атом энергетикасын дамытуға баса мән беруіміз керек деп ойлаймын. Себебі экономикамыз күн өткен сайын мол энергияны қажет етуде. …Бір сөзбен айтсақ, болашақты ойлауымыз керек» деген сөздері елдің келешегін ойлағандығын көрсетеді. Осыған байланысты «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» ұстанымын ұстанып, халықтың ой-пікірін білу мақсатында алдағы қазан айының 6-сы күні жалпыұлттық референдум өткізу белгіленіп, Жарлыққа қол қойылды. Қоғамдық талқылау халық арасында ашық алаңда және БАҚ арқылы жүріп жатыр. Талқылау барысында АЭС туралы адамдар өздерін толғандырып жүрген көптеген сауалдарға жауап алғысы келеді. Осы ретте біздің редакциямызға да оқырмандар тарапынан Атом электр станциясына қатысты түрлі сауалдар келіп түсуде. Солардың бір парасын мамандар жауабымен назарларыңызға ұсынып отырмыз.
АЭС салу және пайдалану құны қанша? Бұл тым қымбат емес пе?
АЭС құрылысы айтарлықтай күрделі қаржыны қажет етеді. Қазақстанда екі АЭС салудың болжамды құны 10-12 миллиард долларды құрайды, алайда АЭС пайдалану шығындары салыстырмалы түрде төмен, бұл ядролық энергияны ұзақ мерзімді перспективада тиімді етеді.
Ядролық отынның энергиялық тығыздығы жоғары, ол отынның аз көлемінен үлкен көлемде электр энергиясын өндіруге мүмкіндік береді. Бұл оны тасымалдау және сақтау шығындарын азайтады.
АЭС ұзақ қызмет ету мерзімі 60 жылға дейін және одан да көп. АЭС ауа райы жағдайларына немесе сыртқы факторларға қарамастан тұрақты электр энергиясын өндіруді қамтамасыз ете отырып, үздіксіз жұмыс істей алады.
АЭС қаншалықты қауіпсіз? Чернобль немесе Фукусимадағыдай апат болса ше?
Қазіргі АЭС алдыңғы буындарға қарағанда әлдеқайда қауіпсіз. Көп деңгейлі қауіпсіздік жүйелері мен қатаң стандарттар және озық технологиялар апат қаупін барынша азайтады.
Заманауи АЭС реакторларында апаттық жағдай туындаған кезде, тіпті оператордың араласуынсыз автоматты түрде іске қосылатын пассивті қауіпсіздік жүйелері бар.
Реактор қоршаған ортаға радиоактивті заттардың ағып кетуіне жол бермейтін елеулі ішкі және сыртқы әсерлерге төтеп бере алатын күшті оқшаулау қабықшасымен қоршалған.
АЭХАА сияқты халықаралық ұйымдар барлық АЭС орындауы тиіс қатаң қауіпсіздік стандарттарын белгілейді. Ұлттық реттеушілер осы стандарттарға сәйкестікті үнемі бақылайды және қадағалайды.
АЭС қоршаған ортаға қалай әсер етеді?
АЭС экологиялық таза энергия көздерінің бірі. Олар парниктік газдар мен ластаушы заттардың ең аз шығарындыларын шығарады, бұл климаттың өзгеруімен күресуге және ауа сапасын жақсартуға көмектеседі.
АЭС қазбалы отынды жақпайды, бұл жаһандық жылынуды тудыратын шығындыларды айтарлықтай азайтады.
Адам денсаулығына және қоршаған ортаға әсер ететін күкірт диоксиді, азот оксидтері және басқа да зиянды заттарды атмосфераға шығармайды.
АЭС суды салқындату үшін пайдаланады, бірақ көбіне тұйық циклде, бұл суды тұтынуды және су экожүйелеріне әсерін барынша азайтады.
АЭС салынса электр энергиясының бағасы түсе ме?
АЭС электр энергиясын өндірудің тұрақтылығы мен салыстырмалы түрде төмен құны тұтынушылар үшін ұзақ мерзімді перспективада бағаның төмендеуіне әкелуі мүмкін. Дегенмен, тарифтерге түпкілікті әсер көптеген факторларға, соның ішінде құрылыс құнына, қаржыландыру шарттарына және реттеу саясатына байланысты болады.
Электр станциясын кім салады?
Оңтүстік Корея, Франция, Ресей, Қытай компаниялары ядролық технологияны әлеуетті жеткізушілер ретінде қарастырылып жатыр. Жеткізуші техникалық, экономикалық және экологиялық критерийлерді ескере отырып, конкурстық негізде таңдалады.
АЭС салуға арналған жер белгіленді ме? АЭС орналасатын жерін таңдаудың негізгі критерийлері қандай?
Үлкен ауылының іргесіндегі аумақ АЭС салуға ықтимал алаң ретінде алдын-ала таңдалды.
Орналасқан жерді таңдау кезінде келесі факторлар ескеріледі:
* Қауіпсіздік. Сейсмикалық төзімділік, елді мекендерден қашықтығы, салқындату үшін жеткілікті судың болуы.
* Ресурстардың болуы. Судың, көлік инфрақұрылымының болуы, электр желісіне қосылу мүмкіндігі.
* Сату нарығы. Электр энергиясын тұтынушыларға жақындығы.
* Әлеуметтік және экологиялық факторлар. Қоршаған ортаға және жергілікті халыққа ең аз әсер ету.
Қосымша мәліметтер.
Атом электр станцияларының ең көп саны:
АҚШ-та – 94
Қытайда – 56
Францияда – 56
Ресейде – 36
Оңтүстік Кореяда – 26
Жапонияда – 12
Және бүгінгі күндері дүние жүзінің 15 елінде 61 реактор салынуда.
