Қазақстандағы АЭС 90-шы жылдардан бастап аймақтың энергетикалық өзін-өзі қамтамасыз етуін қамтамасыз ету үшін маңызды экономикалық жоба ретінде қарастырылуда.
Тәуелсіздік алғаннан кейін АЭС-тің құрылысы Қазақстанның жалпы ұлттық қауіпсіздігінің негізгі құрамдас бөлігі, мемлекеттің болашақ сенімді дамуының кепілі ретінде елдің энергетикалық егемендігі мен қауіпсіздігі тұрғысынан аса қажет болады.
Құрылыста пайдалану жоспарланған заманауи технологиялар қауіпсіздіктің ең жоғары әлемдік стандарттарына сәйкес келеді, бұл осындай станцияларды пайдаланудың әлемдік тәжірибесімен және елеулі тәуекелдердің болмауымен расталады.
Балқаш көлінің жағасында АЭС салу бірнеше өңірде электр энергиясының тапшылығын болдырмауға, импортқа тәуелділікті азайтуға және электр энергиясының бағасын тұрақтандыруға көмектеседі. Сонымен қатар, бұл жоба Қазақстанның халықаралық міндеттемелеріне сәйкес келетін 2060 жылға қарай көміртегі бейтараптығына қол жеткізуде шешуші рөл атқарады.
Құрылыс ауданын таңдау елдің оңтүстік аймақтарындағы энергетикалық тапшылыққа байланысты болды. Балқаш көлінің бойындағы құрылыс ауданын таңдау кеңес заманынан бері қарастырылып келеді.
2023 жылдың күзінде МАГАТЭ мамандары Балқаш көлінің маңында АЭС салуға кедергі келтіретін факторлар жоқ екенін тағы да растады. Құрылыс процесі МАГАТЭ және WANO сияқты халықаралық ұйымдардың бақылауында болады, бұл қауіпсіздіктің жоғары стандарттарының сақталуын қамтамасыз етеді және сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтады.
АЭС салу үшін мердігерді таңдау экономикалық орындылыққа, технологиялық сенімділікке және экологиялық қауіпсіздікке негізделетін болады. Бұл ұлттық ядролық энергетиканы дамытуға, жұмыс орындарын құруға және аймақтағы инфрақұрылымды жақсартуға ықпал етеді. Реакторлық технологияларды жеткізуші ретінде Қытай (CNNC), Ресей (Росатом), Оңтүстік Корея (KHNP) және Франция (EDF), АҚШ (GE-Hitachi және NuScale) қарастырылады. Алайда қазақстандық биліктің сыналған реакторды пайдалану ниетіне байланысты американдық тараптан ұсыныс қабылданбады.
Радиоактивті қалдықтар арнайы жабдықталған орындарда қауіпсіз сақталады. Бұған дейін Қазақстан үлкен көмір қорының арқасында атом энергиясынсыз өмір сүрген. Дегенмен, тұтынудың өсуі, ескі станциялардың тозуы, экология мәселелері, іргелес аудандардағы халықтың денсаулығының нашарлауы, көмір мен газға халықаралық шектеулер және жаңартылатын энергия көздерінің тұрақсыздығы жаңа шешімдерді енгізуді талап етеді.
Басқа елдердің тәжірибесі көрсеткендей, тек ЖЭК-ке (күн мен желге) сүйену өнеркәсіптік өсуді төмендетеді.
Сонымен қатар республикада ғылыми институттар да, жоғары білікті мамандар да бар, сонымен қатар жоғары оқу орындарында да, кәсіпорындарда да АЭС пайдалану үшін кадрларды белсенді даярлау жалғасуда.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында атом саласы үшін кадрлар даярлау қазақстандық жоғары оқу орындарында 5 білім беру және екі дипломдық бағдарлама (Ядролық физика, ядролық инженерия, ядролық физика және атом энергетикасы, теориялық ядролық физика) негізінде жүргізіледі. Сонымен қатар, Қазақстан шетелдік әріптестермен ғылыми-білім беру базасын дамытуда. Франция, Ресей және Венгриямен бірқатар құжаттарға қол қойылды.
Жалпы әлемдік тәжірибеге сәйкес орта есеппен екі блокты АЭС салу 8 мыңға дейін адамды жұмыспен қамтамасыз етеді, ал АЭС пайдалану кезеңінде жоғары және орта арнаулы білімі бар 2 мыңға жуық адамнан тұратын персонал талап етіледі. Бұл ретте ядролық мамандықтар бойынша білімі бар станция қызметкерлері жалпы персоналдың шамамен 20%-ын құрайды.
Атом энергиясы «жасыл» энергияның бірегей негізгі көзі ретінде қарастырылады.
Жаһандық трендтер мен Өзбекстан сияқты көрші елдердің үлгісі жағдайында АЭС құрылысы энергетикалық және технологиялық дамуда тәуелділік пен артта қалушылықты болдырмау үшін Қазақстан үшін қажет болады.
Сонымен қатар, «жасыл» атом энергиясы біздің бизнесімізге «лас» энергияны пайдаланғаны үшін айтарлықтай айыппұлдардан қорықпай, әлемдік нарықтарға сенімді түрде шығуға мүмкіндік береді, бұл біздің өнеркәсіптік әлеуетіміздің бәсекеге қабілеттілігін айтарлықтай арттырады.
Қазақстанда АЭС салу елдің энергетикалық қауіпсіздігі үшін берік негіз жасайды, шығарындыларды қысқарту есебінен экологиялық жағдайды жақсартады, электр энергиясына бағаны тұрақтандырады және технологиялық даму мен өнеркәсіптік өсу жолындағы маңызды қадам болады.
