Адам саудасы – ежелгі құлдықтың зиянды қалдығы, азаматтардың Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының 1948 жылғы 10 желтоқсандағы №217 А (III) резолюциясымен қабылданған «Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясымен» һәм Конституциямызбен қарастырылған құқықтары мен бостандықтарына, мемлекетіміздің заңдарына қарсы жасалатын аса қауіпті қылмыс һәм заңсыз кәсіпкерлікпен айналысудың бір түрі болып есептеледі. Аталған Декларацияның 4-бабында: «Ешкім де құлдықта немесе кіріптарлықта ұсталуға тиісті емес. Құлдық пен құл саудасына, қандай түрде болса да, тиым салынады», – деп атап көрсетілген қағида әлемнің БҰҰ мүше мемлекеттері үшін міндетті болып табылады. Конституциямыздың 1-бабында қарастырылған мемлекеттің ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылатындығы да осы қағидадан туындайтыны ақиқат.
Адам саудасының мақсаты – мәжбүрлі еңбекке тарту, жыныстық қанау, транспланттау үшін ағзалар мен тіндерді алып қою, заңсыз асырап алу және басқа қызметтер көрсету болып табылады. Осы қылмыстық әрекеттер салдарынан әйелдер, балалар тіпті мүмкіндігі шектеулі азаматтарға физикалық, психологиялық зияндар келтіріледі.
Адам саудасының құрбаны болатындардың санатына әлеуметтік осал топтағы азаматтар, яғни жеке басын куәландыратын құжаты жоқтар, жұмыссыздар, заңсыз мигранттар, үйсіздер, балалар үйлерінен шыққан тәрбиеленушілер және мүмкіндігі шектеулі жандар жатады.
Еліміздегі еңбек құлдығына мәжбүрлі жегілгендердің басым бөлігі шаруа қожалықтарынан және өзге де кәсіпкерлік нысандарынан табылып жатқандығын құзырлы органдардың деректері айғақтап отыр. Құлдықтың алдын алу мақсатында ІІМ өзге мемлекеттік органдармен және қоғамдық ұйымдармен жоғарыда аталған шаруашылық жүргізуші субьектілердің нысандарына бірлескен рейдтер жүргізу ісі қолға алынып отырғандығын бүкіл қоғам қолдап отыр.
Азаматтарды құлдыққа жеккен қылмыскер Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 128-бабына сәйкес он екі жылдан он бес жылға дейінгі бас бостандығынан айырылуға жазаланады.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2024 жылғы 5 шілдедегі «Адам саудасына қарсы іс-қимыл туралы» заңы 2024 жылғы 5 қыркүйекте күшіне енді. Заң аясында Қылмыстық кодекске қылмыстардың жаңа санаты – адам саудасына байланысты қылмыстар енгізіледі және «сексульдық сипаттағы өзге де қызметтер» деген жаңа ұғым енгізіліп, ол бойынша қылмыстық жауапкершілік шарасы қарастырылмақ.
Атап айтқанда:
— адамдарды, оның ішінде кәмелетке толмағандарды жыныстық сипаттағы өзге де қызметтер көрсетуге тарту, сол сияқты осы мақсаттар үшін жеңгетай болу;
— осы қызметке тарту мақсатында, сол сияқты жеңгетайлық мақсатта жезөкшелікті, жыныстық сипаттағы өзге де қызметтерді насихаттау және (немесе) жарнамалау;
— телекоммуникация желілерін, оның ішінде интернетті пайдалану арқылы жезөкшелікпен айналысу, сексуальдық сипаттағы өзге де қызметтер көрсету және жеңгетайлық үшін притондарды ұйымдастыру немесе ұстау Қазақстан Республикасы ҚК-нің 134, 308, 309 және ҚР ӘҚБтК-нің 450-баптары бойынша ұйымдастырушылар жауапкершілікке тартылады. Заң адам саудасының құрбаны болмауы үшін азаматтардың:
— жеке басына қатысты құжттарды ешкімге сеніп тапсырмаулары керек;
— шетелде оқу, жұмыс немесе некелесу туралы кездейсоқ немесе таныс адамдардың кез келген ұсыныстарын мүлде қабылдамаулары керек;
— шетелде жұмыс ұсынатын агенттіктің ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі берген заңды лицензиясының барлығына және оның заңдылығына нақты көз жеткізуі керек;
— жұмысқа орналасу барысында міндетті түрде жұмыс берушімен еңбек шартын жасасып, жақындарына жұмыс берушінің толық сауалнамалық деректері мен байланыстарын, сондай-ақ жұмыс орнының орналасқан жері туралы мәліметтерді міндетті түрден хабарлауы керек;
— күмәнді, бейтаныс адамдардың алдауына түспеуі және олардан қарыз алмауы керек, ал қарыз алған жағдайда қарызды беру мен алу шарттарына бірден келісім жасап алуы керек.
Егер сіз немесе сіздің жақындарыңыз адам саудасының құрбаны болған жағдайда прокуратура немесе полиция органдарына бірден хабарласуыңыз керектігін жадыңызда сақтағаныңыз абзал.
Қорыта айтқанда, азаматтарымыздың адам саудасына түсіп, құлдықтың немесе өзгедей әрекеттің құрбаны болып, арсыздың жемтігіне айналмауының алдын алу үшін билік пен құзырлы құқық қорғау органдары қызметкерлерінің тарапынан халықтың құқықтық сауатын арттырудың да маңызы зор.
Айдар ИСАЕВ,
Жаркент қаласының әкімі
